Gepersonaliseerd leren is een term die je de laatste tijd veel hoort. Maar wat betekent dit nu eigenlijk en moet elke school gepersonaliseerd onderwijs verzorgen? Is het een modewoord, een nieuwe hype? In dit blog ga ik op zoek naar wat gepersonaliseerd leren is en wat dit betekent voor jouw onderwijspraktijk.

Wat is gepersonaliseerd leren?

Gepersonaliseerd leren is die vorm van onderwijs waarbij we aansluiten bij de onderwijsbehoeften en het niveau van de leerlingen. De sleutel bij gepersonaliseerd leren ligt wat mij betreft bij de autonomie, de keuzevrijheid van leerlingen. Ik bedoel niet dat ze compleet zelf mogen kiezen wat ze gaan leren, maar wel dat ze veel keuzevrijheid hebben in hoe ze leren, in welk tempo en deels ook over welke onderwerpen ze gaan leren.

Waarom gepersonaliseerd leren?

Het huidige onderwijssysteem stamt uit de 19^e eeuw. Dat is een beetje een flauwe opmerking want er is echt heel veel veranderd, maar de basis is wel dat we alle leerlingen op hetzelfde moment, in een bijna gelijk tempo de leerstof laten leren. Tot op zekere hoogte is dit een effectief systeem, maar we laten ook veel mogelijkheden liggen. De uitdaging ligt er om het onderwijs nog veel verfijnder te maken en dus meer te laten aansluiten op wat een leerling nodig heeft. We moeten dus keuzes maken, houden we bijvoorbeeld vast aan het leerstofjaarklassensysteem? Wat is het alternatief? Moeten we alles in een keer anders doen? In dit artikel wil ik je meenemen in de elementen die een rol spelen en geef ik suggesties voor welke stappen je kunt zetten.

Welke elementen spelen een rol bij gepersonaliseerd leren?

De belangrijkste onderdelen die een rol spelen bij gepersonaliseerd leren hebben we in een schema gezet, de onderwijsontwikkelkaart. Je kunt hem zo lezen dat links heel leerkrachtgestuurd is en dat rechts de leerling autonomie heeft. Je hoeft niet bij elk onderdeel helemaal aan de rechterkant van het schema te zitten om gepersonaliseerd onderwijs te geven, maar het is wel belangrijk dat de voortgang die je maakt op de verschillende onderdelen met elkaar in samenhang zijn. Het gaat om deze onderdelen:

Leerlijnen
Een leerlijn is een opeenvolgende serie van leerstofdoelen die in samenhang een leerlijn vormen. Zie ook het artikel ‘werken vanuit leerlijnen’. Bij gepersonaliseerd leren is een van de eerste voorwaarden dat de leerling de leerstofdoelen kent en zelf keuzes kan maken over hoe hij het leerstofdoel haalt. Daarbij is ook het reflecteren op de leerstofdoelen door de leerling van groot belang.

Instructie
Geef jij elke dag 25 minuten instructie rekenen? Aan de hele groep? Dat zal niet meer passen bij gepersonaliseerd leren, andere vormen van instructie komen hiervoor in de plaats. Je kunt hierbij denken aan instructie aan groepjes leerlingen, instructiefilmpjes of onderlinge instructie door leerlingen die het onderdeel beheersen.

Lesmateriaal/Ict-middelen
Welk lesmateriaal gebruik je? Ga je over op volledig adaptief digitaal lesmateriaal? Wat betekent adaptief dan precies? Wie bepaalt of de leerling iets voldoende beheerst, is dat de computer, de leerkracht of de leerling zelf? Blijf je op papier werken, of deels op papier en deels digitaal? Kortom, belangrijke vragen om met elkaar te bespreken en om vanuit je visie op onderwijs goede keuzes in te maken.

De rol van de leerling
Bij gepersonaliseerd leren heeft de leerling veel autonomie. Je kunt als leerkracht niet voor al je leerlingen steeds in detail bepalen wat hij of zij op dat moment nodig heeft. De meeste leerlingen weten dat zelf vaak prima, een aantal zul je daar wat meer in moeten begeleiden. Het gaat niet vanzelf, maar deze vaardigheden kun je de leerlingen goed aanleren. De sleutel voor meer onderwijs op maat ligt bij het durven geven van verantwoordelijkheid aan je leerlingen.

Meten van de voortgang
Als het leren steeds meer gepersonaliseerd wordt zal ook de standaardtoets uit de methode niet meer voldoen. Het begint met nadenken over de vraag wat je precies wilt toetsen, welke voortgang je in beeld wilt brengen. Ik denk dat digitale diagnostische toetsen een mooie rol kunnen spelen, maar laat vooral de leerling zelf vertellen wat hij of zij geleerd heeft. Het regelmatig voeren van kindgesprekken, op een gestructureerde manier opgezet, vormt de basis van het meten van de voortgang van de leerlingen.

De rol van de leerkracht
De rol van de leerkracht verandert. Al heel lang horen we: de leerkracht moet coach worden van de leerling in zijn leerproces. Maar wat houdt dat precies in? Wat bepaal jij als leerkracht en hoe veel ruimte geef je de leerling? De leerkracht is degene die overzicht heeft over de complete leerstof en dus ook kan sturen en richting kan geven aan de leerling. Je zult veel minder klassikale instructie geven en meer op zoek gaan naar geschikt lesmateriaal en veel meer in gesprek zijn met de leerlingen over wat ze leren.

Waar kan ik beginnen?

Gepersonaliseerd leren begint vanuit een heldere visie. Dat klinkt wat standaard, maar wat ik bedoel is dat je als team een beeld probeert te vormen van hoe dit er in de praktijk uit gaat zien. Je kunt de onderdelen uit het schema als leidraad nemen en per onderdeel beschrijven wat je wel en niet zou willen. Vervolgens kun je dan nadenken over de stappen die nodig zijn om daar te komen. Ik denk dat het in kaart brengen van alle leerstofdoelen een goede eerste stap kan zijn. Ben je op zoek naar mooie leerstofdoelen, kijk dan eens hier.

Hoe ver gaan we?

Dat is aan jullie zelf, maar durf groot te denken. Leerlingen kunnen vaak zoveel meer dan we denken als het gaat om zelfstandigheid en verantwoordelijkheid. Als we ze de ruimte geven kan er veel. Probeer in ieder geval alles in samenhang te bekijken, de elementen die hier genoemd worden grijpen allemaal in elkaar en zullen dus allemaal een ontwikkeling moeten doormaken.